Ο σχολικός εκφοβισμός είναι αναμφίβολα ένα από τα φαινόμενα που αυξάνονται σε όλες τις κοινωνικές δομές, αλλά με τις πιο ανησυχητικές συνέπειες συμβαίνει μεταξύ των μαθητών. Σύμφωνα με μια έκθεση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, η Ρουμανία κατατάσσεται τρίτη στην Ευρώπη όσον αφορά τον σχολικό εκφοβισμό.

Μια εξίσου ανησυχητική στατιστική παρέχεται από την ΜΚΟ Save the Children. Σε μια εθνική μελέτη, αποδείχθηκε ότι το μισό των μαθητών του γυμνασίου και του λυκείου υπήρξαν κάποια στιγμή θύματα εκφοβισμού.

Ωστόσο, οι στατιστικές δεν αντικατοπτρίζουν όλη την πραγματικότητα. Ο σχολικός εκφοβισμός είναι ένα σύνθετο φαινόμενο που προκαλεί καταστροφικές μακροπρόθεσμες ψυχολογικές και συναισθηματικές επιπτώσεις, επηρεάζοντας σημαντικά την κοινωνική διάσταση της ζωής των θυμάτων. Ο φόβος, η ταπείνωση και η επιβαλλόμενη συνέργεια συμβάλλουν στη δημιουργία ενός ευάλωτου κοινωνικού περιβάλλοντος, όπου οι διαπροσωπικές σχέσεις διακυβεύονται.

Τι είναι ο σχολικός εκφοβισμός;

Δεν υπάρχει νομικός ορισμός του εκφοβισμού, αλλά συνεπάγεται μια σκόπιμη εχθρική συμπεριφορά με ανισορροπία δύναμης. Ο εκφοβισμός αναφέρεται όταν ένα άτομο ενοχλεί ή εκφοβίζει συνεχώς ένα άλλο. Ο σκοπός αυτής της συμπεριφοράς είναι να προκαλέσει σωματική ή συναισθηματική βλάβη.

Ο σχολικός εκφοβισμός μπορεί να συμβεί τόσο εντός όσο και εκτός των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, αλλά πάντα προκαλείται από σχέσεις που δημιουργούνται σε αυτό το περιβάλλον.

Ποιους τύπους σχολικού εκφοβισμού υπάρχουν;

Αυτό το φαινόμενο μπορεί να λάβει διάφορες μορφές, μεταξύ άλλων:

• Λεκτικός εκφοβισμός – εκδηλώνεται μέσω λέξεων, μερικές φορές γραπτών, όπως πειράγματα, προσβολές, παρατσούκλια, σεξουαλικά σχόλια, απειλές, ταπεινώσεις κ.ά.

• Σωματικός εκφοβισμός – περιλαμβάνει σωματική εκφοβιστική συμπεριφορά, τραυματισμούς, ομαδικές επιθέσεις, παραβίαση του προσωπικού χώρου, σεξουαλική παρενόχληση, κλοπή αντικειμένων κ.ά.

• Κοινωνικός εκφοβισμός – έχει καταστροφικές συναισθηματικές επιπτώσεις και αφορά την κοινωνική διάσταση ενός ατόμου. Περιλαμβάνει την καταστροφή της φήμης και των κοινωνικών δεσμών. Συγκεκριμένα, μπορεί να σημαίνει: σκόπιμο αποκλεισμό και απομόνωση από την ομάδα, έκθεση σε δυσάρεστες δημόσιες καταστάσεις, ακραίο σαρκασμό, βλάβη της ευημερίας και της χαράς.

• Ηλεκτρονικός εκφοβισμός (Cyberbullying) – με την τεχνολογική ανάπτυξη, εμφανίστηκε μια νέα μορφή που αφορά τα κοινωνικά δίκτυα και άλλες ψηφιακές εφαρμογές. Εδώ πραγματοποιούνται τυπικές ενέργειες λεκτικού και κοινωνικού εκφοβισμού διαδικτυακά. Συχνά πρόκειται για ενοχλητικές εικόνες ενός μαθητή στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, διάδοση ψευδών πληροφοριών, κλοπή ταυτότητας και ενέργειες στο όνομά του.

Τι κινητοποιεί τον σχολικό εκφοβισμό και ποιος μπορεί να γίνει θύμα;

Οι προκαταλήψεις αποτελούν τη βάση αυτής της μορφής επιθετικότητας. Συχνά σχετίζεται με φυσικά χαρακτηριστικά του ατόμου. Δυστυχώς, πολλά παιδιά γίνονται θύματα λόγω της θρησκείας, της εθνικότητας, της κοινωνικής τους τάξης, των αναγκών ή των αναπηριών τους.

Ένα παιδί μπορεί επίσης να γίνει θύμα αν παρουσιάζει:

• Χαμηλή αυτοεκτίμηση;

• Τάση για απομόνωση;

• Άγχος;

• Έλλειψη ικανοτήτων αυτοάμυνας;

• Έλλειψη φίλων κ.ά.

Οι ψυχολογικές και συναισθηματικές επιπτώσεις μπορεί να είναι συντριπτικές. Τα θύματα υποφέρουν από κατάθλιψη, χαμηλή αυτοεκτίμηση, κοινωνική απομόνωση και ακόμα και αυτοκτονικές σκέψεις.

Γι’ αυτό, γονείς και εκπαιδευτικοί πρέπει να προσέχουν τα σημάδια εκφοβισμού. Πολλοί μαθητές δεν το αναφέρουν και υποφέρουν σιωπηλά.

Ποια είναι τα βασικά σημάδια ενός μαθητή θύματος;

• Σκισμένα ρούχα ή κατεστραμμένα αντικείμενα (βιβλία, τηλέφωνο κτλ.)·

• Ανεξήγητοι τραυματισμοί·

• Δισταγμός να πάει στο σχολείο·

• Απώλεια όρεξης ή δραστικές αλλαγές στις διατροφικές συνήθειες·

• Αϋπνία, συχνοί εφιάλτες·

• Απομόνωση, άρνηση επικοινωνίας·

• Κακή σχολική επίδοση·

• Αυτοτραυματισμοί κ.ά.

Η αναγνώριση αυτών των σημείων είναι κρίσιμη για την λήψη μέτρων. Ο εκφοβισμός έχει σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία των παιδιών και των οικογενειών τους. Οι ενήλικες πρέπει να είναι ενήμεροι για τον τραυματικό αντίκτυπο.

Ποιες ενέργειες μπορούν να κάνουν οι γονείς για να προστατεύσουν τα παιδιά τους;

Οι γονείς, οι δάσκαλοι και οι αρχές πρέπει να συνεργαστούν για την πρόληψη και τη μείωση του εκφοβισμού, εφαρμόζοντας μέτρα προστασίας.

Οι γονείς πρέπει να παρατηρούν προσεκτικά τη συμπεριφορά του παιδιού τους. Οι ανοιχτές και ειλικρινείς συνομιλίες είναι το πρώτο βήμα, προσφέροντας ενσυναίσθηση, στήριξη και ανιδιοτελή κατανόηση. Είναι σημαντικό:

• Να διατηρούν διαφανή επικοινωνία και να μιλούν για τις συνέπειες του εκφοβισμού·

• Να συζητούν αποτελεσματικές στρατηγικές αντίδρασης (π.χ. ζήτηση βοήθειας από δασκάλους)·

• Να ενθαρρύνουν το παιδί να ενεργεί ορθολογικά και σωστά για να αποθαρρύνει τον θύτη·

• Να μεταφέρουν στο παιδί τις ιδιαίτερες ικανότητές του και να το κάνουν να νιώθει αξιόλογο.

Σε σχολικό επίπεδο, έχουν ληφθεί εθνικά μέτρα πρόληψης και καταπολέμησης του φαινομένου. Η εστίαση είναι στην ευαισθητοποίηση και στη δημιουργία ενός θετικού μαθησιακού κλίματος.

Τα μέτρα κατά του εκφοβισμού περιλαμβάνουν:

• Πληροφοριακά προγράμματα για αιτίες, συνέπειες, πρόληψη και διαχείριση περιπτώσεων·

• Διαδικασίες παρέμβασης σε περιστατικά εκφοβισμού·

• Συνεχή παρακολούθηση σε επικίνδυνες περιοχές (αύλειος χώρος, διαδρόμοι, αθλητικές εγκαταστάσεις) μέσω βιντεοεπιτήρησης·

• Συμμετοχή γονέων σε ενημερωτικές εκδηλώσεις και κοινά μέτρα προστασίας·

• Ψυχολογική υποστήριξη θυμάτων·

• Δίκαιη αξιολόγηση για τη μείωση των εντάσεων.

Συμπέρασμα

Ο σχολικός εκφοβισμός είναι ένα πραγματικό και αυξανόμενο φαινόμενο μεταξύ των μαθητών. Οι εμπλεκόμενοι αντιμετωπίζουν συναισθηματικά προβλήματα με συνέπειες που μπορεί να διαρκέσουν μέχρι την ενήλικη ζωή.

Το σχολείο δεν είναι μόνο χώρος μάθησης, αλλά και κοινωνικο-συναισθηματικής εκπαίδευσης. Επομένως, αποτελεί εθνική προτεραιότητα να διασφαλιστεί ένα υποστηρικτικό εκπαιδευτικό περιβάλλον και να προωθηθούν θετικές κοινωνικές σχέσεις.